به نقل از «ایسنا»

چرا انسان به نقاشی و سنگ‌نگاره روی آورد؟

تاریخ انتشار: ۲۷ دی ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۹۵۴۰۷۱۰

ایسنا/خراسان رضوی یک پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی گفت: انسان برای اینکه برای خودش شناسنامه بسازد و برای اینکه حافظه تاریخی خود و پیش‌بینی‌اش از آینده را ثابت کند به نقاشی و سنگ‌نگاره رو آورد. انسان با دست و فکر و اندیشه خود به وسیله سنگ‌نگاره‌ها خود را معرفی کرده است.

رجبعلی لباف خانیکی امروز ۲۷ دی‌ماه، در سلسله جلسات هویتی روایت مشهد، اظهار کرد: تا حدود ۴۰ هزار سال پیش زندگی انسان با حیوان تفاوتی نداشت، اما از ۴۰ هزار سال پیش انسان با شناخت مالکیت شیوه زندگی از جمع‌آوری غذا به گردآوری غذا تغییر رویکرد داد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

تا آن زمان انسان صرفا در جست‌وجوی غذا بود و از پسماند غذای پرندگان استفاده می‌کرد، اما از همان دوران انسان به این فکر رسید که می‌تواند غذا را برای خود پس‌انداز کند.

وی ادامه داد: از همین رو انسان غار را به تصرف خود درآورد که وقتش آزاد شود. دیگر نیازی نداشت همیشه به دنبال غذا باشد، بلکه غذا را در غار پس‌انداز می‌کرد تا به آرامش برسد. در این دوره بود که هنر متولد شد. هنر یک نوع گویش و خط بود، چون انسان می‌توانست الهامات و ذخایر مغزی خود را تجسم دهد. تا آن زمان انسان فقط برای خودش فکر می‌کرد، اما پس از آن برای خدا، کوه، آتش‌فشان، خورشید و... تصویر می‌کشید تا به وسیله آن حرف بزند و تصویرهای ذهنی خود را جاودانه کند.

سنگ‌نگاره‌ها بر روی صفحات سنگی از چه زمانی خلق شدند؟

این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی افزود: انسان به وسیله اولین صفحاتی که به تصویر درآورد توانست تفاوت خود با حیوان را ابراز کند. صفحات سنگنی از حدود ۲۰ یا ۱۰ هزار سال پیش خلق شاهکارهای انسان را نشان می‌دهند. چه با نگارگری و چه با نقاشی، چه بر روی دیواره غار و چه بر استخوان‌ها و تخته سنگ‌ها این شگفتی‌ها خلق می‌شد. این صفحات سنگی باعث شده ابهامی برای باستان‌شناسان از دوران سنگی باقی نماند که نشان می‌دهد از همان موقع هنر چگونه به خدمت ایدئولوژی در آمده است.

لباف خانیکی گفت: اروپاییان پس از رنسانس به این فکر افتادند که به جست‌وجوی غارها باشند. بزرگترین غاری که تاکنون شناخته شده غار لاسکو در فرانسه است که به آن معبد لاسکو نیز می‌گویند. این غار فضاهای عجیب و غریبی دارد که سراسر دیواره‌های آن نقاشی شده که به حدود ۱۶ هزار سال پیش باز می‌گردد. این نقاشی‌ها نشان می‌دهد که هنر چگونه به خدمت ایدئولوژی درآمده و انسان چگونه به کمک نقاشی خدا را تجسم می‌کرده است. انسان‌ در آن زمان با کشیدن یک انسان بدون سر بیان می‌کرده که من شخص دیگری را در آسمان و یا جای دیگری دارم، اما چون تصویری از خدا در ذهن نداشته، خدا را یک انسان بدون سر به تصویر در می‌آورده است.

سرآغاز سنگ‌نگاره‌ها در ایران

وی اضافه کرد: همانند تمام افتخاراتی که در ایران داریم، تمام ریشه‌های مدنیت مانند کشاورزی، یکجانشینی، معماری، سفالگری و... در ایران و در کوه زاگرس شکل گرفته‌ و آغاز شده‌ که آمریکایی‌ها و اروپاییان نیز به آن اقرار دارند. با وجود اینکه در عرصه سنگ‌نگاره خیلی کم در ایران کار شده، اما سرآغاز این اتفاق نیز در ایران رخ داده است. نخستین نقاشی‌های روی سنگ را در لاخ مزار بیرجند داریم که مربوط به دوران میان‌سنگی است. همچنین غار هزارسم در سمنگان افغانستان نیز شدیدا شبیه به غار لاخ مزار بیرجند است.

این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی خاطرنشان کرد: خوشبختانه این سنگ‌نگاره‌ها چه به صورت نگارش کنده و چه به صورت نقاشی در ایران تداوم دارد که در کوه‌دشت لرستان تعداد زیادی غار نقاشی‌شده داریم. غار میرملاس و غار دوشه از جمله این غارها هستند که به دوران کهن باز می‌گردند. همچنین نقش‌های کوه‌دشت را دانشمندی به نام «پروفسور مک‌بورنی» که استاد دانشگاه کمبریج انگلیس است را با نگاره‌هایی که در شرق اسپانیا است، بررسی کرده و گفته که این نگاره‌ها به ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد باز می‌گردد. همین آقای مک‌بورنی در غار میرملاس نیز کاوش کرده و آثاری در لایه‌های باستانی پیدا کرده که به ۷۰۰۰ سال پیش تعلق دارد.

وجود ۲۱ هزار سنگ‌نگاره در منطقه تیمره در جنوب غرب ایران

لباف خانیکی تصریح کرد: سنگ‌نگاره‌های دیگری در غار چشمه سهراب در کرمانشاه داریم که از قدمت زیادی برخوردار هستند. انبوهی سنگ‌نگاره در ارنان یزد داریم که توسط «استاد مرتضی فرهادی» بررسی شده که در معرفی آنان کارشناسی لازم صورت نگرفته است. در سال ۱۳۸۵ منطقه تیمره در جنوب غرب ایران با همت گروهی از باستان‌شناسان بررسی شده و در این منطقه ۲۱ هزار سنگ‌نگاره فهرست شده است. همچنین در اورامان، دهگلان، بیجار، دیوان‌دره، طبس، کال جنگال بیرجند، جربت جاجرم و در خانیک خراسان مجموعه‌های بزرگی از سنگ‌نگاره‌ها پیدا شده است.

وی عنوان کرد: شاید یکی از مکان‌های بسیار پرشمار گسترش سنگ‌نگاره‌ها در فضای وسیعی در اطراف مشهد باشد. از حسین بازوبندی، ستاره بازوبندی، جواد ابری و آقای جوادی که در شناخت سنگ‌نگاره‌های اطراف مشهد کار کرده‌اند، تشکر می‌کنم. این عزیزان در نوشته‌های خود از سنگ‌نگاره‌هایی در بخش احمدآباد، طرد شاهرود، کوه‌های شتری طبس، کوهسرخ کاشمر، روستای نای کاشمر، منطقه قدیمی بین نیشابور و تربت‌حیدریه، گلستان و حصار، دره‌های داغستان و کلات زبری، چشمه عسل، کمر سیاه، کلات عبدل، کلات درخت بید، روستای ماریان سفلی، روستای کلات آهن، دهیار، روستای ذکریا، چشمه پونه، کلات سرهنگ، انتهای بولوار دلاوران مشهد، روستای سربرج، روستای خانرود، اردمه، مزار، مغان، سد طرق، کلات غار، کوه بابا، روستای عارفی، بالندر، سیاه‌سر، روستای ویرانی در مسیر شاندیز، روستای سرآسیا، روستای گراخت و محله رسک بررسی کرده‌اند و انبوهی از سنگ‌نگاره‌ها را در اینجا دیده‌اند.

این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی در پاسخ به این سوال که چرا انسان به نقاشی و سنگ‌نگاره رو آورد، یادآور شد: انسان برای اینکه برای خود شناسنامه بسازد و برای اینکه حافظه تاریخی خود و پیش‌بینی‌اش از آینده را ثابت کند به نقاشی و سنگ‌نگاره رو آورد. انسان با دست و فکر و اندیشه خود به وسیله سنگ‌نگاره‌ها خود را معرفی کرده است.

لباف خانیکی بیان کرد: گذشته، فرهنگ، ادب و هنر ایران تا دوره شاه عباس اول صفوی یک هنر و فرهنگی پر از اشارات و استعارات بوده است. نمونه‌های آن دیوان حافظ، اشعار رباعیات خیام و مثنوی معنوی است که وقتی این‌ها را می‌خوانید هنوز متوجه معنی این بزرگان نمی‌شوید. وقتی به یک بنای قدیمی مراجعه می‌کنید نیز همین مقوله را در هنر آنجا می‌بینید.

نفس سنگ‌نگاره هرچه باشد، زبان گویای انسان‌ها است

وی افزود: تا قبل از دوره صفوی و دوره شاه عباس هر خطی چه عمودی، چه افقی، چه دایره، چه مثلت، خط زیگزاگ و مواج و... دارای مفهوم بودند. در سنگ‌نگاره‌ها اصلا نباید به دنبال شکل سر یک انسان، شکل وجود یک شیر، بز کوهی و... باشیم. تمامی خط‌هایی که روی این سنگ‌ها است دارای مفهوم است. نفس سنگ‌نگاره هرچه باشد، زبان گویای انسان‌ها است.

لباف خانکی گفت: یک سری از سنگ‌نگاره‌ها به نام سنگ‌نگاره‌های چوپانی معروف است که برخی‌ها می‌گویند این‌ها سرگرمی چوپان‌ها بوده است که من این قضیه را قبول ندارم. برخی کارشناسان که این دسته را به این نام معرفی کرده‌اند معتقدند که چوپان وقتی گله گوسفند را به یک مکانی می‌برده، در هنگام بیکاری سنگی برمی‌داشته و شروع به ایجاد نقش روی سنگ‌ها می‌کرده است. ممکن است چنین چیزی باشد، اما پشت همین قضیه نیز یک اراده در آن چوپان خوابیده است.

علت وجود بی‌شمار نقش بز کوهی بر روی سنگ‌ها چیست؟

این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی با اشاره به چرایی نقش‌های بی‌شمار بز کوهی در سنگ‌نگاره‌ها بیان کرد: اساس زندگی انسان در آن زمان بز کوهی بوده است. بز حیوانی پرطاقت، سخت جان، قانع، پر شیر و پر بهره است. گوشت و پوست و اعضا و جوارح بز قابل استفاده بوده است. انسان نیز هیچ منبع غذایی دیگری نداشت و فقط از بز استفاده می‌کرده و تمام جهانش همان بز بوده است که در یک زمانی بز به یک الهه ناهید تبدیل می‌شود.

لباف‌خانیکی گفت: برخی نقش‌ها سرگرمی نیستند و به منزله خط و خطابه هستند. یک شخص هنرمند آگاه می‌خواهد به وسیله آن حرف بزند و اسطوره‌ها را به تصویر بکشد.

نهادهای مرتبط باید یک ستاد کارشناسی برای سنگ‌نگاره‌ها راه‌اندازی کنند

وی در پایان تاکید کرد: سنگ‌نگاره‌ها برای ایران و مشهد نعمت بزرگی محسوب می‌شود که در ابعاد مختلف قابل تعبیر و تفسیر هستند، اما باید به وسیله کارشناس صورت بگیرند. کسانی که سنگ‌نگاره‌ها را فهرست کرده‌اند کارشان قابل تقدیر است، اما خوب است که در ارتباط با آن‌ها اظهار نظر نکنند. شهرداری، میراث فرهنگی و هر نهاد دیگری که کار روی سنگ‌نگاره‌ها را در دستور کار خود قرار داده، باید یک ستاد کارشناسی ایجاد کند.

لباف‌خانیکی تصریح کرد: اسطوره‌شناس، باستان‌شناس، هنرشناس، متخصص گرافیک، متخصص سنگ، متخصص آب و هوا و... در یک ستاد جمع‌آوری شده و سنگ‌نگاره‌ها را به صورت علمی تقسیم‌بندی کنند. پس از طبقه بندی، همان ستاد روی آن‌ها تحقیق و پژوهش کند. سنگ‌نگاره‌ها قابل تاریخ‌گذاری هستند. ارائه هر نظر غیرعلمی در مورد آثار و بناهای تاریخی، کارکرد بناهای تاریخی ما را مضحکه جوامع علمی جهان می‌کند.

انتهای پیام

منبع: ایسنا

کلیدواژه: سنگ نگاره باستان شناسي سنگ نگاره تاریخی سنگ نگاره های تیمره غار استانی اجتماعی استانی اقتصادی استانی سیاسی استانی شهرستانها سنگ نگاره ها سنگ نگاره ها سنگ نگاره هزار سال پیش لباف خانیکی برای خود روی سنگ بز کوهی آن زمان سنگ ها

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.isna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایسنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۹۵۴۰۷۱۰ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

برپایی نمایشگاه آثار آندره سوروگیان درباره شاهنامه در ایروان

به گزارش خبرنگار مهر، موزه ماتناداران در شهر ایروان با نام کامل «ماتنادارانِ مسروپ ماشتوتس» از بنیادهای برجسته ارمنستان به شمار می‌رود که به نام ماشتوتس ابداع‌کننده الفبای زبان ارمنی، نامگذاری شده است.

«ماتناداران» در معنای لغوی به مجموعه‌ای گفته می‌شود که مکانی برای نگهداری اسناد، متون خطی و کتاب‌های دست‌نویس قدیمی یا چاپی است. این مجموعه، علاوه بر حفاظت از این متون، فعالیت‌های علمی دیگری از قبیل جمع‌آوری، ترمیم، طبقه‌بندی، تحقیق و نشر آن‌ها را نیز برعهده دارد.

مدیر ایرانی-ارمنی این موزه فعالیت‌های زیادی در راستای شناخت دو کشور ایران و ارمنستان انجام می‌دهد از جمله برگزاری چندین نمایشگاه و تبادل اطلاعات برای خوانش و مرمت نسخ خطی. یکی از این برنامه‌ها در راستای بزرگداشت نقاش ایرانی ارمنی بود پیش از این هم بارها نمایشگاه‌هایی برگزار کرد که هر کدام با استقبال خوبی مواجه شده است.

امروز نیز قرار است نمایشگاهی با عنوان شعر تندیس‌ها به مناسبت صد و سی سالگی آندره سوروگیان در موزه ماتناداران افتتاح شود. این موزه با همکاری مؤسسه علمی نسخه‌های خطی ماتنداران، موزه کلیسای اچمیادزین و مادر آتور آثار نقاشی «آندره سوروگیان» نقاش و هنرمند ایرانی-ارمنی از شاهنامه فردوسی را به نمایش می‌گذارد.

ایوت تجریان مدیر بخش موزه ماتناداران

آندره سوروگیان معروف به درویش‌خان، نقاش برجسته مینیاتور و یکی از بنیان‌گذاران شیوه مردمی در نقاشی ایرانی معروف به نقاشی قهوه‌خانه‌ای بوده است و در نقاشی ایرانی و سبک نقاشی مینیاتور صاحب سبک بود. این هنرمند ارتباط تنگاتنگی با مردم ارمنی و گذشته تاریخی آنها داشت.

پیش از این نیز همایشی برای این هنرمند ارمنی-ایرانی با همکاری با همکاری سفارت جمهوری ایران در جمهوری ارمنستان، مرکز فرهنگی سفارت جمهوری ایران در جمهوری ارمنستان و بنیاد سوروگیان برگزار شده بود.

در این راستا «ایوت تجریان» مدیر بخش موزه ماتناداران در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: این نمایشگاه با هدف یادبود این هنرمند ایرانی-ارمنی برپا شده است. پیش از این آمانوئل سوروگیان نوه آنتوان و فرزند آندره، که اکنون ۹۴ ساله ساکن آلمان هست، کلکسیون بزرگی از آثار پدر و عکس‌های پدربزرگش (آنتوان عکاس مشهور دوره ناصرالدین شاه) را اهدا کرده بود.

وی با بیان اینکه این نمایشگاه به مدت ۶ ماه در موزه ماتناداران برپا خواهد بود گفت: ما در این موزه و در موزه اچمیادزین نیز آثاری از سوروگیان داریم که به نمایش می‌گذاریم. در مجموع حدود ۳۰ اثر به نمایش گذاشته می‌شود که وی از داستانهای شاهنامه کشیده است. آثاری که از آندره سوروگیان در موزه ماتناداران نگهداری می‌شود با آثار موجود در موزه کلیسای اچمیادزین تفاوت دارد. آثار آنجا از اسطوره‌های تاریخی ارمنی است، ولی آثار موزه ما بیشتر از خیام و باباطاهر و شاهنامه فردوسی است.

تجریان که موضوع پایانه نامه‌اش «زندگی و آثار آنتوان سوروگین، عکاس ایرانی» بوده است گفت: این موزه به انیستیتوی نسخه شناسی و موزه نسخه‌های دست خطی معروف است و کسی به عکس‌های آرشیوی آن توجه نکرده بود در حالی که نگاتیوهای شیشه‌ای و عکس‌های زیادی از نسل اول عکاسان ارمنی درباره ایران داریم. من سه سال روی آن کار کردم و نتیجه آن برگزاری چند همایش و نمایشگاه شد.

در حال حاضر هم می‌توان نمایشگاه موقتی از تصاویر عکاسان ارمنی که به ایران آمده و عکاسی کرده‌اند را مشاهده کرد. این نمایشگاه به مدت ۶ ماه باید برگزار می‌شد اما هر بار به دلیل استقبالی که از آن شد، تمدید کردیم.

آندره سوروگیان ۹ سال در انزوا به سر برد و غرق در آثار فردوسی شد و ۴۱۶ اثر از شاهنامه فردوسی را نقاشی کرد که با تاریخ فوت این شاعر همخوانی داشت

تجریان به برگزاری نمایشگاه قاجار نیز اشاره کرد و گفت: این نمایشگاه هم به دلیل استقبال زیاد، بارها تمدید شد. منتها ما نمی‌توانستیم نسخه‌ها را خیلی طولانی به معرض نمایش بگذاریم به همین دلیل در طول سه سال، بارها آثار جا به جا می‌شد.

وی گفت: در این موزه بیش از ۴۵۰ نسخه ایرانی داریم و قسمتی از آن متعلق به دوره قاجار است. برخی از نسخه‌ها ناشناس هستند یا دیباچه ندارند بنابراین با توجه به سبک تهیه کاغذ و خط می‌توانستند قاجاری باشند. از این آثار هم در نمایشگاه استفاده کردیم. ایران برای ارمنیان بسیار مهم است و الهام بخش کارهای هنری آنها می‌شود. مانند آندره سوروگیان که عاشق ایران بود.

وی که پیش از این مدیر بخش هنری موزه بوده است گفت: بعد از اینکه من مدیر موزه مانتاداران شدم، ۹۰ درصد نمایشگاه‌ها و برنامه‌هایمان مرتبط با ایران است حتی نوروز امسال سفره هفت سین در موزه چیدیم. چون معتقد هستم کشورهای همسایه باید همدیگر را بشناسند. زمانی که ارمنستان جزو شوروی بود روابط بین دو کشور ایران و ارمنستان هم کم شد. اما الان زمانی است که باید روابط سیاسی و فرهنگی را احیا کنیم. چون هر کار بزرگی از کارهای فرهنگی نشأت می‌گیرد حتی سیاست.

یکی از نقاشی‌های آندره که به عنوان شاهکار او یاد می‌شود

وی ادامه داد: من در راستای همکاری‌های مشترک یک سفر به همراه همکارانم در موزه به شهرهای قم و تهران داشتیم و از کتابخانه مرعشی، مرکز میراث مکتوب، کتابخانه مرکزی و بنیاد ایرانشناسی دیدن کردیم. در کتابخانه مرعشی و کتابخانه های دیگر تعداد نسخ ارمنی وجود دارد که هیچ وقت روی آن کار نشده است.

تجریان گفت: همچنین همکاری زیادی با سفارت ایران و رایزنی فرهنگی ایران در ارمنستان می‌کنیم. در نظر داریم تا مرمت گران نسخ ایرانی و ارمنی هم با یکدیگر آشنا شوند. چند وقت پیش هم از یکی از مرمتگران مشهور ایرانی دعوت شد تا در دو هفته کارگاه عملی و تئوری برگزار کند. از ایروان هم قرار است چند نفری به ایران بیایند تا فعالیت‌های مشترک انجام شود.

کد خبر 6093804 فاطمه کریمی